Eens omarmd door klimaatwetenschappers, tegenwoordig in het verdomhoekje: biomassa heeft in sneltreinvaart een negatieve reputatie gekregen. Desalniettemin is het een energiebron die CO2-neutraal is. Of tenminste, die dat kán zijn. De hoogste tijd voor een snelle evaluatie: is biomassa nou duurzaam of niet?
De term ‘biomassa’ verwijst naar de materie waaruit levende wezens bestaan. Na water is koolstof verreweg het belangrijkste bestandsdeel van alle dieren, planten en schimmels over de hele wereld. Zoals uitgebreider uitgelegd wordt op onze pagina over het broeikaseffect, maakt deze ‘organische koolstof’ onderdeel uit van een continue kringloop. Via fotosynthese leggen planten (en algen) koolstofdioxide (CO2) uit de lucht vast als biomassa en uiteindelijk komt deze koolstof ook weer in de atmosfeer terecht, wanneer levende wezens die koolstof verbranden voor energie. Dat heet respiratie: je ademt CO2 uit, des te meer na een vermoeiende work-out.
Het is niet slecht voor het klimaat als je CO2 uitademt: immers, deze koolstof is oorspronkelijk juist uit de lucht gehaald door de planten die je gegeten hebt. Netto is er dus geen koolstof toegevoegd aan de atmosfeer. Dat gegeven ligt ten grondslag aan het concept van biomassacentrales: in principe voegt de verbranding van hout, algen of voedselresten geen nieuwe koolstof toe aan het systeem. Dat staat in wezenlijk contrast met het oppompen en verbranden van fossiele koolstof (steenkool, aardolie, aardgas). Momenteel komt ruim de helft van onze niet-fossiele energie van het stoken van biomassa. Dat is meer dan zonne-energie, windenergie en kernenergie bij elkaar opgeteld dus.
Eérst koolstof uit de lucht vastleggen, dán weer verbranden: als biomassacentrales op deze manier werkten, dan zou het daadwerkelijk een klimaatneutrale energiebron zijn. Dat vergt wel langetermijnvisie, waarbij eerst geïnvesteerd wordt in het aanplanten van nieuwe bomen en deze jarenlang moeten groeien. Zulke bosbouw zou hand in hand kunnen gaan met het oplossen van andere problemen in Nederland, zoals het verbinden en bufferen van natuurreservaten, de teelt van bosgewassen (‘voedselbossen’) en bouwmaterialen, het verbeteren van waterkwaliteit, het bieden van verkoeling en recreatie…
Helaas gaat het in de praktijk zelden zo. In plaats daarvan importeert Nederland een kwart van onze niet-vloeibare biomassa uit Noord-Amerika en de Baltische staten. Niet alleen moet je dan flinke transport-emissies gaan meewegen, maar deze biomassa is zelden afkomstig uit duurzaam beheerde terreinen. In plaats daarvan worden regelmatig ongerepte, weelderige wouden gekapt voor onze biomassa. Als er al sprake is van herbebossing nadien, zal het nog honderden jaren duren voordat een gelijke hoeveelheid organische koolstof vastgelegd is. Zo’n huishouding lijkt niet zozeer op een gebalanceerde, duurzame kringloop, maar meer op eenrichtingsverkeer naar de atmosfeer. De manier waarop biomassa uitgevoerd wordt in Nederland, is gewoon oerdom dus.
En dan speelt ook nog eens de vraag: hoeveel energie kunnen we überhaupt opwekken met biomassa? Er is een reden dat de maatschappij tijdens de Industriële Revolutie juist overstapte van traditionele biomassa op fossiel: de energiedichtheid van organische koolstof is relatief laag. Je hebt een vrij groot volume biomassa nodig om serieuze hoeveelheden energie op te wekken en dat vertaalt zich ook naar een groot landoppervlak. De huidige hoeveelheid biomassa in Nederland zou ons land nog niet eens voor een jaar van stroom kunnen voorzien voordat de laatste bossen gekapt zijn.
Biomassa is allicht geen perfecte oplossing, maar als biomassacentrales stante pede opgedoekt worden, wordt hun significante aandeel van de energiemix waarschijnlijk overgenomen door kolencentrales. Dus, wat te doen met biomassa? Allereerst moet uitgesloten worden dat biomassa vervangen wordt door fossiele energiebronnen. Als we op lange termijn verdergaan met biomassa – en daar lijkt het wel op – dan moet beter nagedacht worden over de bron van onze biomassa: het liefst zo lokaal mogelijk en nooit ten koste van ongerepte oerwouden. Dat impliceert realistisch gezien ook een bovengrens aan biomassaverbruik in Nederland.
| MEER WETEN? 》Biomassa (Milieu Centraal, 2023) 》Zonder biomassa haalt Nederland zijn klimaatdoelen niet. Hoe werkt het, en hoe duurzaam is het? (Van Poppel & Bol, 2020) 》Biomassa verbranden is geen serieuze manier om de energiehonger te stillen (Jansen, 2019) 》Natuurbeschermers: Nederlandse subsidie voor biomassa vernielt natuur Amerika (Van Mersbergen, 2022) |