De klimaatcrisis is hoofdzakelijk een koolstofcrisis: als we de opwarming van de Aarde willen afremmen, moeten we koolstofdioxide (CO2) zoveel mogelijk uit de lucht houden. Helaas stoten we nog steeds massaal CO2 uit om onze maatschappij draaiende te houden. In veel landen, waaronder Nederland, loopt de energietransitie achter op schema. Maar… Wat als we CO2 ook weer kunnen verwijderen uit de atmosfeer? Theoretisch gezien is het mogelijk om zo te compenseren voor onze uitstoot van broeikasgassen. Toch is dat nog altijd grotendeels gebakken lucht.
Koolstofkringloop
Je hoeft geen klimaatwetenschapper te zijn om mee te praten over CO2-compensatie, zelfs als het daarbij vaak over complexe technieken en systemen gaat. Je kan de wereld simpelweg voor je zien als een aantal bekertjes. Verdeeld over die bekertjes is een constante hoeveelheid koolstof. De beker die de lucht voorstelt, begint gevaarlijk vol te raken. Dat is klimaatverandering, en dat is waar we tegen vechten.
De andere bekertjes waar we geïnteresseerd zijn, hebben de labels ‘organisch’ en ‘fossiel’. Organische koolstof is alle koolstof die via fotosynthese vastgelegd wordt in de biomassa van levende wezens. Bij fossiel hebben we het over de dode, begraven versie daarvan: steenkool, aardolie en aardgas. Dit is de beker die we momenteel leeggieten in de lucht. In het echt is er nog een complex vierde bekertje, namelijk de oceaan, maar die laten we voor nu buiten beschouwing. Hou de atmosferische, organische en fossiele reservoirs van koolstof in gedachten.
Koolstofdioxide wegstrepen
Het idee achter CO2-compensatie is dat we bruto koolstof kunnen toevoegen aan de atmosfeer, zonder dat er een netto toename optreedt. Het is een immens populair concept bij grote bedrijven, omdat het volledig uitbannen van steenkool, aardolie en aardgas een omvangrijke (en dure) verandering van bestaande processen vergt. De transportsector is daar een goed voorbeeld van: er zijn nog altijd geen commerciële vliegtuigen die hernieuwbare energie gebruiken.
Toch kan je nu bij onder andere KLM, Transavia en Ryanair voor enkele euro’s de klimaatimpact van je reis verzachten. Verreweg de populairste methode daarvoor is het aanplanten van bomen. Oftewel: netto geen toename van atmosferische CO2, maar in plaats daarvan een toename van organische koolstof. Dat is echter waar het idyllische concept in de praktijk steeds grimmiger wordt.
Strategie #1: nieuwe bomen planten
Laten we KLM als voorbeeld nemen. Voor een enkele reis van Schiphol naar Rio de Janeiro beramen zij een CO2-uitstoot per persoon van 770 kilo in de loop van 10 uur. Voor de kleine prijs van €13 zou je dit volledig compenseren via een herbebossingsproject in Panama. Hoewel het groeitempo van bomen extreem variabel is, kunnen ze doorgaans tussen de 10 en 50 kilo CO2 absorberen per jaar. In een optimistisch scenario zou één boompje alsnog anderhalf decennium moeten groeien voordat de volledige uitstoot van dat enkeltje Nederland-Brazilië daadwerkelijk vastgelegd is. Totdat het zo ver is, dragen die emissies natuurlijk onverminderd bij aan het broeikaseffect.
Herbebossing is klimatologisch en ecologisch weliswaar nuttig, maar doen alsof het een-op-een compensatie voor intensieve broeikasgasuitstoot is, is misleidend. Immers: we proberen om het atmosferische bekertje even snel te leggen als dat we ‘m vullen. Om dat te bewerkstelligen, heb je in dit voorbeeld 13.500 bomen nodig! Moge het duidelijk zijn dat dat niet is wat er gebeurd in de praktijk. Als we dat wel zouden doen, zouden de ecologische grenzen van de wereld tevens snel in zicht komen…
Een lezer van stoftotnadenken.nu stuurde ons een interessante vergelijking op. Frans vergelijkt de toevoeging van koolstofdioxide aan de atmosfeer met het toevoegen van geld aan de economie. ”Kan je, als je extra geld in omloop brengt, dat op een of andere manier compenseren? Door mensen dikkere portemonnees te geven, zodat ze met meer muntjes rondlopen? Iedere econoom kan uitleggen dat, wat je ook doet, extra geld in het systeem aanwezig blijft en onherroepelijk tot inflatie leidt. Bomen zijn een tijdelijk opslagvat. Compensatie bestaat niet.” Daar voegt hij nog een goed argument aan toe: ”Wat telt als ‘extra’ bomen, als je beseft dat we de laatste honderd jaar de wereld enorm hebben ontbost?”
Strategie #2: bestaande natuur beschermen
Een ander knelpunt is wanneer CO2-compensatie plaatsvindt door bestaande bossen te beschermen, in plaats van nieuwe bomen te planten. Vergis je niet, ‘volwassen’ ecosystemen zijn een enorm reservoir van koolstof en het is van groot klimatologisch belang om die te beschermen. Actief CO2 aan de atmosfeer onttrekken, dat doen ze echter niet altijd even snel.
Bomen en struiken groeien niet eindeloos: de groeicurve van koolstof-bevattende biomassa vlakt op een gegeven moment af. Een aangeplant woud in de tropen nadert zijn maximale biomassa na circa vijftig jaar. Bossen verder naar het noorden doen daar nog een paar decennia langer over. In de bovenstaande grafiek staat de jaarlijkse koolstoffixatie (‘Netto Primaire Productie’) van bossen van verschillende leeftijden weergegeven (subarctisch en gematigd). Alleen veenmoerassen lijken in staat om ‘eindeloos’ koolstof op te nemen, maar die biotoop komt zelden naar voren bij CO2-compensatie.
De bescherming van eeuwenoude natuur is wél goed voor het klimaat, maar het is géén effectieve vorm van emissiecompensatie. Desalniettemin gebruiken onder andere Google, Disney, het Havenbedrijf Rotterdam, KPN, bol.com, FrieslandCampina, Arla en zelfs Shell deze strategie om hun bedrijfsvoering in een positief daglicht te stellen. Zelfs het idee dat deze bedrijven ontbossing voorkomen, is echter overtrokken. Toen The Guardian en Die Zeit deze claims tegen het daglicht hielden, bleek dat meer dan 90% van alle compensatieprojecten ‘fantomen’ waren: lappen regenwoud die nu weliswaar beschermd worden, maar überhaupt nooit serieus gevaar liepen. Of, erger nog, lappen regenwoud die uiteindelijk alsnog sneuvelden.
In de praktijk hebben de meeste eco-certificaten dus niks bijgedragen aan de strijd tegen klimaatverandering. Toch gebruiken grote vervuilers deze aflaten om hun aanhoudende verbruik van fossiele brandstoffen goed te praten. Dat veel bedrijven CO2-compensatie noemen als onmisbaar voor hun klimaatdoelen, is dan ook bedrieglijk en problematisch.
Strategie #3: koolstof terug de grond in
Het organische reservoir van koolstof lijkt simpelweg niet een realistische bestemming voor de koolstof die we uit de lucht willen halen. Daarom is de voornaamste hoop nu gevestigd op het ’terugstorten’ van CO2 naar permanente opslagvormen: in plaats van fabrieksschoorstenen die broeikasgassen de atmosfeer in pompen, zouden we het gas ondergronds kunnen lozen. Dat is het idee achter ‘Direct Air Capture’. De technologie verkeert momenteel nog in een experimenteel stadium, met als voornaamste obstakels de financiering en energiebehoefte ervan. Voor een uitgebreide behandeling van dit onderwerp, verwijzen wij naar de onderstaande (Engelstalige) video of dit (Nederlandstalige) artikel.
| MEER WETEN? 》Use of Sustainable Fuels in Aviation (Cabrera & Melo de Sousa, 2022) 》Tropical Secondary Forests (Brown & Lugo, 1990) 》Tropical Forests and the Global Carbon Cycle (Detwiler & Hall, 1988) 》Age-dependence of stand biomass in managed boreal forests (Repo et al., 2021) 》Old-growth forests as global carbon sinks (Luyssaert et al., 2008) 》Steeper declines in forest photosynthesis than respiration explain age-driven decreases in forest growth (Tang et al., 2014) 》The capacity of northern peatlands for long-term carbon sequestration (Alexandrov et al., 2020) 》10,000 years of climate control over carbon accumulation in an Iberian bog (Pontevedra-Pombal et al., 2019) 》How additional is the Clean Development Mechanism? (Cames et al., 2016) |