Je zou het misschien niet gelijk zeggen als je hem naar de collegezaal zag lopen, of als je hem ’s avonds in de sportschool tegenkwam. Hij deelt gewoon een simpel studentenflatje met elf studiegenoten en hij studeert ‘niet eens’ klimaatkunde of biologie. Toch zou Dominykas Ragelis (23) uit het Oost-Europese Litouwen zomaar eens een grote naam kunnen worden in de strijd tegen klimaatverandering. Allemaal dankzij de oude schoolboeken van zijn moeder.
This interview originally took place in English, a non-translated version is available here.
Als je met Dominykas praat, betrap je hem er soms op dat hij je aandachtig aan het observeren is. Handen in elkaar gevouwen voor zijn mond, af en toe een klein knikje en soms een peinzende blik in de verte. Soms laat hij zelfs vallen: ”dat doet me denken aan een theorie”. Dominykas ziet de wereld anders dan de meeste mensen. Hij is verliefd op de psychologie, de wetenschap van menselijk denken en doen.
Al op jonge leeftijd keek hij mee over de schouder van zijn moeder, een ‘klassieke’ psycholoog die zich bezighoudt met mentale gezondheid. Zodoende verruilde hij zijn geboorteplaats, het stadje Marijampolė, voor de universiteit in de hoofdstad Vilnius. Als een vis in het water, zo voelt Dominykas zich hier. Hij is nog niet eens afgestudeerd, maar nu al draagt hij regelmatig bij aan het onderzoek van zijn professoren. Bovendien combineert hij zijn studie psychologie ook nog eens met keuzevakken over economie – immers, ”als je naar economische theorieën kijkt, komt het allemaal neer op menselijk gedrag”.
Klimaatheld in eigen kring
Dominykas is het perfecte voorbeeld van iemand die zijn persoonlijke skills en interesses inzet in het gevecht tegen klimaatverandering. Litouwen is exemplarisch voor het klimaatdebat wereldwijd. Recent is het onderwerp veel meer gaan leven, vooral onder jongeren en in academische kringen. Litouwen is de afgelopen dertig jaar sneller verduurzaamd dan Nederland, maar toch bedraagt groene energie nog geen 10% van het totale verbruik. Op dat gebied bungelen Holland en Litouwen samen vér onderaan de Europese ranglijst.
Gebrek aan kennis of bewustzijn onder de bevolking is niet het probleem: ”we kennen de feiten, we kennen de figuren.” Het échte struikelblok ligt genuanceerder, legt Dominykas uit. Mensen vooral reageren op pijn, of beter gezegd, op P.A.I.N.:
- Persoonlijk: maar weinig mensen hebben het idee dat de klimaatcrisis ook henzelf treft.
- Abrupt: klimaatverandering gaat over trends, niet zozeer abrupte veranderingen.
- Immoreel: het is niet voor iedereen duidelijk op welke manieren klimaatverandering oneerlijk en onrechtvaardig is.
- Nu: vaak wordt klimaatverandering niet gepresenteerd als actueel, maar als een toekomstig probleem.
Klimaatverandering is een reëel gevaar, maar omdat het niet ‘P.A.I.N.-ful’ is, zijn onze hersenen niet goed in staat om het op die manier te ervaren. Dominykas vergelijkt het met hoe mensen in acute nood doorgaans wel naar het ziekenhuis gaan, maar enorme moeite hebben met preventief hulp zoeken of ongezonde gewoontes aanpassen. Zie ook de politiek in Litouwen en de rest van Oost-Europa, waar onderwerpen zoals de klimaatcrisis stelselmatig overschaduwd wordt door regionale spanningen.
Mensen worden in hun handelen gegijzeld door dit soort ”cognitieve vervormingen”, aldus Dominykas. Zelf hoopt hij op termijn seminars en workshops te kunnen geven hierover, want bewustwording van dit fenomeen is stap één bij het overwinnen ervan. Dit soort (zelf)kennis zou wel eens cruciaal kunnen zijn om de handen op elkaar te krijgen om klimaatverandering aan banden te leggen.
Mentale zelfverdediging
Een andere schrijnende tekortkoming in klimaatcommunicatie is de overheersende doom and gloom in het maatschappelijke debat. De klimaatcrisis is een omvangrijk probleem, en van een effectieve oplossing is nog altijd geen sprake. Dat is het perfecte ingrediëntenlijstje voor emotionele overweldiging, het gevoel van hopeloosheid, algemene apathie en uiteindelijk zelfs hardnekkige ontkenning. “Onze cognitieve capaciteit is beperkt. We kunnen té grandioze informatie niet verwerken.”
Om die neerwaartse spiraal te voorkomen, hoopt Dominykas ‘zelfeffectiviteit’ te kunnen koesteren bij mensen. ”Het klinkt gecompliceerd, maar het is een simpel concept. Het komt neer op het geloof van individuen dat ze écht een verschil kunnen maken. Oké, misschien kan je niet bepalen hoe een heel land zich gedraagt, maar als je het kolossale probleem opdeelt in hele kleine stukjes, dan kan je die in het dagelijks leven wel degelijk oplossen.”
Het mooie aan zelfeffectiviteit is dat het met positieve terugkoppeling werkt. “Als je een item bijvoorbeeld succesvol succesvol een tweede leven geeft, dan werkt die positieve ervaring motiverend. Niet alleen voor jezelf, maar ook voor anderen om je heen. Op die manier hoeft je psyche geen obstakel te zijn bij het oplossen van klimaatverandering, maar kan het juist een heel krachtig middel zijn.”
