De gemiddelde wereldkaart plaats Europa en Afrika in het midden, Amerika links en Azië rechts. Zo wordt alleen de Stille Oceaan in tweeën geknipt. Deze zee neemt eigenhandig een derde van het aardoppervlak in beslag; als je vanuit de ruimte naar de Stille Oceaan kijkt, zie je eigenlijk alleen deze horizonloze leegte, land is nergens te bekennen. De perfecte scheidslijn voor op de kaart, nietwaar?
Deze standaardweergave is de perfecte analogie voor hoe we in Europa over de Stille Oceaan denken: het eindeloze blauw aan de buitenrand van de wereld. Toch klopt daar maar weinig van. Maar liefst elf onafhankelijke eilandstaten, plus de overzeese gebiedsdelen van de VS, Frankrijk en Groot-Brittannië, vormen samen de eilandenwereld van Polynesië, Melanesië en Micronesië. Het is de bron van talloze culturen en talen, met fenomenale flora, fauna en fungi die je nergens anders vindt.
Zonder die biodiversiteit zou Oceanië er niet hetzelfde uitzien. De oorsprong van vrijwel alle eilandjes in de regio is vulkanisch, maar naarmate aardplaten en magma-hotspots verschuiven vallen die vulkanen stil en slijten die bergen in de loop der millennia af. Het enige systeem dat voorkomt dat het eiland dan volledig opgeslokt wordt door de zee, zijn de levende koraalriffen voor de kust. In de luwte van de riffen wordt zand vastgehouden en zo ontstaat een karakteristieke atol met een centrale lagune.
Duizenden jaren geleden werd Oceanië voor het eerst bevolkt door mensen. Hun begrip van zeevaart en navigatie op het water is ongeëvenaard in de geschiedenis van de mensheid. Ja, de zee was gevaarlijk en wreed, maar bracht voor hen ook nieuwe kansen en welvaart met zich mee. Zelfs in de 21ste eeuw blijft die culturele link tussen de inwoners en de oceaan innig, met een recente renaissance van klassieke tradities en technieken.
Zinkend schip
Koraal groeit alleen onderwater. De atollen die hun bestaan eraan te danken hebben, zijn dus per definitie laaggelegen. De wereld is sinds de Industriële Revolutie 1,1 °C warmer geworden en de zeespiegel is zo’n 20 centimeter gestegen door een combinatie van smeltende poolkappen en thermische expansie. Ter vergelijking, de hoogste ‘piek’ van Tuvalu steekt nog geen 5 meter boven de golven uit. Voor veel eilandgemeenschappen in Oceanië weegt die zeespiegelstijging dan ook zwaar. Aan de buitenrand van de wereld betekent klimaatverandering nergens om heen te vluchten.
Verschillende factoren maken van deze problematiek een volwaardige crisis.
- De helft van het koraal is al afgestorven door de opwarming van de Aarde, wat omstreeks 2030 opgelopen zal zijn tot 90%. De natuurlijke kustverdediging van Oceanië brokkelt dus in rap tempo af.
- Een eiland hoeft niet compleet te overstromen om onbewoonbaar te worden. Door bodemverzilting raken de Oceanische eilanden in rap tempo landbouwgrond kwijt. Plaatselijke overstromingen kunnen gemeenschappen afsnijden van hun werk en essentiële diensten.
- Op de eilanden die wél hooggelegen bergen hebben, zal zeespiegelstijging binnenlandse migratie veroorzaken. Dat, terwijl deze heuvels en kliffen veelal juist essentiële ‘refugia’ zijn voor de natuur. Toenemende menselijke activiteit hier zou de zoveelste klap zijn voor eilandecosystemen, die nu al tot de meest beschadigde ter wereld behoren.
In Polynesië, Melanesië en Micronesië veroorzaken broeikasgassen dus een acute crisis. Broeikasgassen waar deze relatief arme landen niet eens profijt van gehad hebben – meer dan 70% van alle historische uitstoot komt immers uit het rijke Westen, de ex-Sovjet-staten en de recent geïndustrialiseerde landen in Azië. De collectieve bijdrage van de eilandstaatjes aan klimaatverandering wordt op minder dan 1% geschat, maar toch dragen ze de zwaarste lasten.
Tot op heden zijn voornamelijk onbewoonde eilanden ‘gezonken’, waaronder Kale Island [afbeelding C] in de Solomonseilanden omstreeks 2014. Ook de eerste mensen zijn de laatste jaren al gedwongen om te vertrekken nadat ze hun huizen en inkomens kwijtraakten aan de golven. De Republiek Kiribati kocht in 2014 zelfs 20 km2 land op in het bergachtige Fiji, mocht een nationale evacuatie ooit aan de orde komen.
Het YouTube-kanaal Wendover Productions reisde naar de Marshalleilanden in Micronesië en maakte daar de onderstaande documentaire, ‘The Final Years of Majuro‘. Een hartverscheurend, maar ook inspirerend verhaal over ongelijke machtsverdelingen, klimaatadaptatie en klimaatvluchtelingen. De video duurt ongeveer een uur en is het kijken meer dan waard, maar mocht je kampen met tijdgebrek: vanaf 22:35 gaat het expliciet over klimaatverandering. De video is Engelstalig, Engelse ondertiteling is beschikbaar.