Share

HOE ONZE STIKSTOF HET BRAZILIAANSE REGENWOUD VERNIETIGT

  • 8 februari 2023

Dat de stikstofuitstoot van de veeteelt de Nederlandse natuur om zeep helpt, is inmiddels algemeen bekend. Dat onze stikstofcrisis slechts een bijproduct is van de vernietiging van de Zuid-Amerikaanse Amazone, de ‘longen van de planeet’, weten veel minder mensen.

Eindeloze stikstof

Afkicken van steenkool, aardolie en aardgas: de energiesector heeft het er maar zwaar mee. Zo ook is de landbouwsector verslaafd aan stikstof. Zoals we elders op stoftotnadenken.nu uitleggen, is stikstof van nature hét groeitempo-bepalende stofje voor planten en dieren. Misschien ken je wel een fanatieke sporter die altijd praat over hoe belangrijk eiwit wel niet is voor het opbouwen van spieren, of geef je je kamerplanten ’s zomers wat NPK-plantenvoeding. Het komt allemaal neer op wat wetenschappers ‘stikstof-limitatie’ noemen.

Voor de landbouw is dat natuurlijk irritant. Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog houden we de productiviteit van de landbouw daarom kunstmatig hoog door het systeem simpelweg te verzadigen met éxtra stikstof. Dat dit grotendeels in het milieu eindigt, is de crux van de stikstofcrisis. Maar de bron van deze stikstof is minstens even problematisch.

Ongeveer twee-derde van deze externe stikstof komt Nederland binnen in de vorm van krachtvoer voor de veeteelt. En wie krachtvoer zegt, zegt soja: ”Het profiel van [eiwitten] in soja is zo perfect”, zoals een Wageningse professor het twee jaar geleden in de Volkskrant verwoordde. Het Nederlandse klimaat is niet geschikt voor de teelt van soja. Vrijwel onze gehele voorraad wordt dus geïmporteerd, met Brazilië als grootste leverancier, goed voor zo’n 60% van onze nationale sojaconsumptie.

Vergis je niet, (directe) menselijke consumptie speelt een geringe rol hierin: circa 80% van het Nederlandse sojaverbruik komt uit de veeteelt. De gigantische omvang van de Nederlandse landbouwsector betekent dat we wereldwijd tot de top drie soja-importeurs behoren, alleen ingehaald door China en Argentinië. Overigens wordt een kwart van onze geïmporteerde bonen weer doorgevoerd naar andere landen.

Longen van de planeet

Jarenlang was dit partnerschap erg lucratief voor zowel Nederland als Brazilië, maar tijden veranderen. Vier jaar na de roemruchte stikstofuitspraak van de Raad van State is het grote publiek zich bewust van de schade die deze stikstofinvoer aanricht in ons polderlandschap. Ook achter het Braziliaanse uiteinde van de Trans-Atlantische sojacolonne gaan echter duistere geheimen schuil.

De Centraal-Braziliaanse Cerrado is van oudsher het centrum van de sojateelt. Vroeger was dit een extreem biodivers savannegebied, met hele bijzondere diersoorten. Denk daarbij aan kapucijnaapjes, manenwolven, rotscavia’s, gordeldieren, dwergopossums, kuifseriema’s en zaagbek-eenden. Toch is er, bij gebrek aan bescherming, maar weinig over van de Cerrado van weleer. Op de kaart hiernaast is de Cerrado-regio in het groen aangegeven, met sojaplantages in het geel. Daarnaast is het ook een bron van gigantische hoeveelheden maïs, koffie en vlees.

Onder de rechts-populistische president Bolsonaro laaide ook ontbossing in het aangrenzende Amazonewoud weer op. In 2019 onthulde een analyse van satellietbeelden dat maar liefst 80% van deze roofbouw gekoppeld kan worden aan de veeteelt. In de meeste gevallen is dat ‘direct’, oftewel door het creëren van weilanden voor vee, maar in recente jaren is het aandeel van sojaplantages rap gestegen. Ongeveer 10-20% van alle Braziliaanse soja wordt nu verbouwd in het (voormalige) Amazonegebied. Tussen 2006 en 2017 heeft natuurvernietiging ten behoeve van sojateelt in deze twee biotopen geleid tot de uitstoot van 210 megaton koolstofdioxide (CO2), wat meer is dan een jaar aan broeikasgasuitstoot in heel Nederland is.

Na de Cerrado en de Amazone lijkt de Pantanal het volgende slachtoffer van de soja-industrie. De Pantanal is niet alleen ’s werelds grootste drasland, maar ook een van de meest soortenrijke ecosystemen, met inwoners zoals de jaguar, tapir, miereneter, reuzenotter, jabiru-ooievaar, yacarekaaiman en de reuzenwaterlelie. Bovendien is het een van de meest efficiënte natuurlijke ‘sponzen’ voor CO2 ter wereld. Er bestaan echter plannen om de levensader van de Pantanal, de Paraguay-rivier, te kanaliseren om sojabonen per boot te kunnen vervoeren. De ecologische gevolgen van dit project zouden immens zijn. Lees dit artikel van Mongabay voor meer informatie.

Groenwassen

De Nederlandse boeren pleiten onschuld. De grote trots van de diervoedersector is de landelijke afspraak om vanaf 2015 uitsluitend RTRS-gecertificeerde soja te gebruiken, wat ook regelmatig door politieke partijen zoals de BoerBurgerBeweging onderstreept wordt. Wat daarbij achterwegen gelaten wordt, is dat dat alleen geldt voor dierlijke producten die uiteindelijk in Nederland geconsumeerd worden, voor exportproducten gelden soepelere normen. In de praktijk had, anno 2019, 96% van de soja in Nederlands veevoer een duurzaamheidskeurmerk, waarvan 63% voldeed aan de hoge RTRS-standaarden.

Op het eerste gezicht is het een indrukwekkende prestatie, maar er zitten wat haken en ogen aan. Toen GreenPeace RTRS op twintig punten toetste voor duurzaamheid, scoorde het slechts op vijf punten een voldoende. Onze gecertificeerde soja is dus niet zo groen als we graag denken. Zelfs FrieslandCampina is inmiddels op zoek naar een effectiever alternatief.

Échte ‘ontbossingsvrije soja’ is en blijft een soort fata morgana. Immers, het grootschalig opkopen van soja van bestaande landbouwgrond door ons, kan anderen juíst dwingen om nieuwe plantages aan te leggen om in hun behoefte te voorzien. De enige manier om de kap van het regenwoud daadwerkelijk een halt toe te roepen, is door de vraag naar soja af te remmen. En dat vergt een revolutie in de Nederlandse landbouw.

Dat is echter niet hoe de vork in de steel zit volgens het CDA, de BoerBurgerBeweging en de agrarische lobbyisten in Den Haag. Zij presenteren een geheel ander beeld: bij het verwerken van een sojaboon voor direct menselijk verbruik, zou 80% van de boon simpelweg niet bruikbaar zijn. Volgens hen verklaart dat het grote aandeel van de landbouw bij sojaverbruik: veehouders recyclen slechts een reststroom, ‘sojaschroot’.

In de praktijk is dit verhaaltje over sojaolie en sojaschroot echter helemaal niet van toepassing op een de meeste sojaproducten. Steker nog, wie de landbouwdatabase van de Verenigde Naties raadpleegt, zal het opvallen dat er wereldwijd drie keer zoveel geld verdiend wordt met die zogenaamde reststroom als met de ‘hoofdstroom’ voor menselijke consumptie. Oordeel zelf: is veevoer slechts een bijproduct, of dus juist de voornaamste financiële drijfveer achter sojateelt?

Check ons complete dossier over de oorzaken, cijfers, gevolgen en oplossingen van de stikstofcrisis.

MEER WETEN?
Eet de Nederlandse koe de Braziliaanse Amazone op? (Smit et al., 2021)
Meer sojabonen uit Brazilië ondanks forse prijsstijging (CBS, 2022)
Brazilian Soy Supply Chain (Trase, 2022)
Drivers of Deforestation in the Amazon Region (Piotrowski et al., 2019)
Brazil soy trade linked to widespread deforestation, carbon emissions (Asher, 2019)
Monitor Duurzame Agro-grondstoffen 2021 (CBS, 2021)
Destruction: Certified (GreanPeace, 2021)
Melk, kaas en boter worden duurder door ‘ontbossingsvrije’ soja (Brandsma, 2021)
Is ‘ontbossingsvrije soja’ de beste oplossing voor boer en natuur? (Brandsma, 2021)
BBB op Facebook (25-04-2021) (let op: dit is een voorbeeld van desinformatie)
Soja voor veevoer is géén restproduct van soja voor humane consumptie (Bakker, 2021)