- Stikstof is het ‘geheime ingrediënt’ van eiwitten, die onmisbaar zijn voor levende wezens.
- Schaarste aan stikstof (NHX en NOX) is kenmerkend voor de Nederlandse natuur.
- Voor de landbouw wordt extra NHX en NOX gemaakt, dat voor 50% in het milieu eindigt.
Als koolstof de baksteen van het leven is, dan is stikstof de bouwvakker in je cellen (scheikundig symbool: N). Stikstof is namelijk het ‘geheime’ ingrediënt van eiwit en eiwitten zijn dé actieve schakel in vrijwel ieder proces in je lichaam. Van nature is stikstof echter een relatief zeldzame grondstof. Zo zeldzaam, dat stikstof hét ‘limiterende’ stofje is voor de Nederlandse natuur. Oftewel: niet de hoeveelheid zonlicht of water, maar de hoeveelheid stikstof waar een plant of dier toegang tot heeft, bepaalt zijn groei- en voortplantingstempo (doorgaans). De evolutionaire strijd om zoveel mogelijk stikstof op te nemen, is waar we onze huidige biodiversiteit grotendeels aan danken.
Dus, hoe komen levende wezens aan stikstof? Planten nemen stikstof op met hun wortels en via de voedselketen vindt stikstof uiteindelijk zijn weg naar dieren. De precieze vorm van de stikstof die planten opnemen is trouwens NHX (ammoniak) of NOX (nitraat/stikstofoxide). De lucht bevat ook absurde hoeveelheden stikstofgas (N2), maar dat is veel te taai om te gebruiken en staat dus langs de zijlijn in de ecologie.
De mensheid heeft echter een manier gevonden om dat stikstofgas (N2) alsnog beschikbaar te maken voor levende wezens, met behulp van wat slimme scheikunde. De uitvinding van technieken om stikstofgas (N2) om te zetten in NHX en NOX was een van de drijfveren van de ‘groene revolutie’ na de Tweede Wereldoorlog. Dat de beschikbaarheid van stikstof limiterend is voor hoe snel planten en dieren groeien, is voor de landbouw immers heel irritant. Boeren voegen daarom graag stikstof toe aan hun akkers (kunstmest), en doen ook extra stikstofbevattende eiwitten in het voer van vee (krachtvoer). Zo creëren ze een grotere opbrengst.
Je kunt met je eigen ogen zien hoe significant die continue toevoer van stikstof is. Vergeleken met natuurlijke graslanden is de kleur van het gemiddelde weiland een érg felle tint groen. Dat is een teken dat de planten meer dan genoeg stikstof hebben om bladgroenkorrels te produceren. Als je je vingers door het gras heen trekt, blijven ze soms haken tussen de grasstengels, zó dicht op elkaar kunnen deze groeien. Het ultieme bewijs is misschien wel dat koeienvlaaien praktisch vloeibaar zijn vergeleken de mest van wilde runderen. Veel eiwit, weinig vezels, dat is het dieet van vee. En tja, dat beïnvloedt de darmen…
Ieder jaar wordt extra NHX en NOX toegevoegd aan het systeem, maar dat blijft niet beperkt tot landbouwgebieden. Bijna de helft van deze stikstof eindigt niet in landbouwproducten, maar eindigt in het milieu. Kunstmest spoelt vrij gemakkelijk uit naar slootjes, dat is te merken aan de megasnelle groei van kroos en algen (‘waterbloei’). Het kan ook naar de lucht verstuiven, net als al die stikstof uit krachtvoer, dat het vee uiteindelijk grotendeels weer uitscheidt (lees: uitschijt). En dát is de crux van de stikstofcrisis.
MEER WETEN? 》Bescherming van biodiversiteit: een weerbarstige uitdaging (Van der Straaten et al., 2020) 》De vliegende geest (Erisman, 2000) 》Carbohydrate Nutrition and Manure Scoring (Hall, 2007) 》Stroomschema voor stikstof en fosfor in de landbouw (CBS, 2022) |